توسعه مهدوی - پرسش مهر 86

توسعه مهدوی(چهارشنبه 87 فروردین 21 ساعت 1:48 صبح )

توسعه مهدوی

در طول تاریخ هر یک از اندیشه وران از دریچه ای خاص مدینه فاضله را مورد بررسی قرار داده اند و هدف آنان برقراری حکومتی بوده است که در سایه آن انسانها در نازو نعمت زندگی کنند و با مشکلات قبل از جامعه توسعه یافته روبرو نشوند اگر نقطه شروع نهضت برپایی این مدینه فاضله راافلاطون به حساب آوریم می توانیم. ادعا کنیم که دیدگاه افلاطون نسبت به آن جامعه آرمانی دیدگاهی سیاسی است. افلاطون برتمام نظامهای سیاسی موجود زمان خویش خرده می گیرد و حتی دموکراسی را مقدمه هرج ومرج می داند زیرا معتقد است که مردم ازروی هوی وهوس تصمیم می گیرند که نهایت این تصمیم هرج ومرج و فروپاشی است. او معتقد است نابسامانیهای بشر محصول نظامهای سیاسی آشفته است و این آشفتگی زمانی به پایان می رسد فیلسوفان به پادشاهی رسند و یا پادشاهان فیلسوف گردند.

پس از او فارابی درقرن چهارم هجری امت فاضل را امتی می داند که بنای آن برتعاون وهمکاری باشد تا آن امت به سعادت برسند.

در عصر جدید یعنی بعد از رنسانس که انسان ازحاشیه به متن آمد وتفکرات اومانیستی برجهان سایه افکند با این دیدگاه آرمانشهرهای جدیدی به جهان معرفی شد.

مثلا آرمانشهر توماس مور شهری است انسانی که انسان رفاه آسایش و بهزیستی او مورد توجه است و آرامش آسایش و آسودگی انسان از اهمیت ویژه ای برخوردار است فرانسیس بیکن نیز دیدگاهی تقریبا مشابه توماس مور دارد. (1) این گونه تفکرتا زمان ما نیز با اندک تفاوتی همچنان مسیر خود را طی می کند و وجه مشترک همه نظریه پردازان این قرون اخیر توجه خاص به انسان و کنار گذاشتن دین از صحنه اجتماع و محدود کردن دین به عبادتهای فردی آزادی سرمایه داری و تفکر لیبرالیستی است.

و آنطور که تاکنون بر جهان گذشته است گویا این مسیر تا زمان حکومت مهدوی ادامه خواهد داشت گرچه با فراز وفرودهایی نیز همراه بوده این اندیشه ها را با همه ویژگی ها کنار می گذاریم و این نوشتار را با نگاهی به توسعه مهدوی پی می گیریم.

ویژگی های توسعه مهدوی

عدالت

برای واژه عدالت اوصاف گوناگونی در متون دینی ما آمده است. از عسل شیرین تر از کره نرم تر و خوشبوتر از مشک معرفی شده است. (2) یک ساعت اجرای آن برتر از هفتاد سال عبادت است. (3) لذا امام علی (ع) فرمود: هنگامی که هزینه های مردم را سبک گردانی این کار نباید برتو گران آید چه آن اندوخته ای خواهد بود که مردم با آباد کردن شهرها و آراستن آبادیهای تو به تو بازمی گردانند و از این رهگذر ستایش آنان را به خود جلب کرده ای و از آنکه عدالت را میانشان گسترانیده ای شادمان خواهی شد. (4) وچون عدالت چنین است امام علی (ع) به اجرای عدالت در جامعه دستور می دهد گرچه نیاز به شمشیر باشد.

ای مومنان هرکس بنگرد که ستمی اعمال می شود یا مردم را به منکری فرا می خوانند و او ازبن دل آنها را نپذیرد سالم مانده و گناه نکرده است و هر کس به زبان پرخاش کند پاداش می برد و از فرد نخست بهتر است و آن که با شمشیر به انکار برخیزد تا کلام خدا بلند و گفتار ستمگران پست گردد او راه رستگاری را یافت و نوریقین در دلش تابید. (5)

با تمام زحماتی که تاکنون برای برپایی جامعه رفاه وعدل کشیده شده وحتی دراین راه خونها برزمین ریخته شده اما همچنان عدل وعدالت گمشده جامعه امروزی است.

گرچه شعار انسان مداری واصالت به انسان درمانیفست همه حکومتهای دموکراسی آمده است اما هر روز شاهد بی عدالتی و ریختن خون همین انسانها نیز هستیم که ابزار وهدف توسعه هستند مدعیان دروغین اسلام نیز در بعضی از کشورهای اسلامی به جای آنکه شمشیر ازنیام بکشند وبه برقراری عدالت قیام کنند عدالت وعدالت خواهی را به مسلخ می کشند. اسلامی که خلیفه اول آن به عقیده ما و خلیفه چهارم آن به عقیده آنها حتی بی عدالتی دربین حیوانات را روا نمی داشت و می فرمود: هرگاه حیوانات را به دست امینی سپردی به او سفارش کن تا: بین شتر و نوزادش جدایی نیفکند و شیر آن را ندوشد تا به بچه اش زیانی وارد نشود و در سوار شدن بر شتران عدالت را رعایت کند و مراعات حال شتر خسته یا زخمی را که سواری دادن براوسخت است بنماید آنها را در سر راه به درون آب ببرد و از جاده هایی که در اطراف آن علف زار است به جاده بی علف نکشاند و هرچند گاه شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند و هرگاه به آب و علفزار رسید فرصت دهد تا علف بخورند وآب بنوشند. (6)

اما این زخم کهنه وعقده به دست کسی که به عدل مشهوراست مرهم خواهد دید وگشوده خواهد شد ودوران هجران به سرخواهد آمد (السلام علی العدل المشتهر...)

همانطور که جاهلیت به دست پیامبر(ص) ویران شد جاهلیت امروز هم که با نام مدرنیته دنیا را فریب می دهد ازبین خواهد رفت.

امام صادق (ع) فرمود: « یصنع کما صنع رسول الله یهدم ماکان قبله کما هدم رسول الله امرالجاهلیه وبستانف الاسلام جدیدا; راه وروش او چون پیامبر(ص) است یعنی هرچه را پیش ازاوباشد ویران می کند چنان که پیامبر(ص) جاهلیت را ویران ساخت و اسلام را از نو نمایان کرد.» (7)

عدل آشکارترین صفات نیک آن امام است. در دعای شبهای رمضان می خوانیم: « اللهم صل علی ولی امرک القائم المومل والعدل المنتظر.»

کسانی که تازیانه نابرابری بر پیکرشان نواخته شده است و از میان این همه خط و ربط های اجتماعی در زیر خط فقر پناه گرفته اند و هر شب تیره آنها چون شب یلدا طولانی است همواره به دنبال آخرین پرده زندگی این جهان دل خوش دارند که روزی سایه این ابرهای سیاه برکنار خواهد رفت و خورشید عدالت طلوع خواهد کرد و تن بی رمق آنان را جانی دوباره خواهد بخشید و زندگی بر آنان گوارا خواهد شد.

و در پناه این عدالت بندگی وبردگی رخت برخواهد بست. وقرض ها ادا خواهد شد. و حقوق انسانها به آنها بازخواهد گشت.

(فلا یترک عبدا مسلما الا اشتراه واعتقه ولاغارما الاقضی دینه ولا مظلمه لاحد من الناس الاردها» (8)

در سایه این دولت عدل گستر مستکبران درهم کوبیده خواهند شد ومحرومان ومستضعفان جانی دوباره خواهند گرفت.

رفاه

مفهوم رفاه اجتماعی و دولت رفاه عمومی همچون بسیاری از مفاهیم علوم اجتماعی وانسانی سهل وممتنع است سهل است زیرا هرشخصی که به هرحال باچند کتاب علوم اجتماعی آشنا باشد برداشتی از آن را در ذهن دارد اما با کنکاش بیشتر درباره این مفهوم سادگی وسهولت اولیه رنگ می بازد ومباحث و نگاههای گوناگونی مطرح می شود که مفهوم رفاه اجتماعی را به کلافی درهم تنیده تبدیل می کند به گونه ای که صاحب نظران دراین موضوع معتقدند بعضی از کتابها یا مقالاتی که پیرامون این مفهوم نگاشته شده باید یک نسل ازآن بگذرد تا برای همگان قابل هضم شود. (9)

مفهوم رفاه ارتباط تنگاتنگی با توزیع درآمد دارد به گونه ای که تغییرات رفاه افراد وابستگی خاصی به سطوح درآمدی آنها دارد ولذا شاخص های ارائه شده درمورد رفاه اجتماعی درعلم اقتصاد عمدتا از شاخص های نابرابری توزیع درآمد تبعیت می کنند.

میزان رفاه اجتماعی خانوارها به میزان درآمد آن ها بستگی دارد و توزیع متناسب درآمد می تواند باعث افزایش رفاه اجتماعی درکل جامعه وبرای اکثریت خانوارها گردد. (10)

بعد ازسالها که غارتگران وچپاولگران منابع عمومی مفهوم زیبای رفاه را به بازی اندیشه ها گرفته اند هنوزبه لحاظ ذهنی نتوانسته اند تعریف دقیقی که قابل اجرا باشد ارائه دهند ازیک سوشعار آزادی ودموکراسی می دهند وازسوی دیگر شعاربرابری اجتماعی وچون این دو مفهوم سازگاری ندارند وحدود دو میلیارد فقیر وهشتصد میلیون گرسنه زندگی را با فقر وگرسنگی می گذرانند تا اندیشمندان درمورد جنگ مفاهیم آتش بس اعلام نمایند. اما اعتقاد ما براین است که روزی ابرها به کنارخواهند رفت وپرده ازرخسار آن ماهروبرداشته خواهد شد وچشمان منتظران پرفروغ خواهد گشت.

ابوسعید خدری ازپیامبر نقل می کند که فرمود:

یتنعم امتی فی زمانه نعیما لم یتنعموا مثله قط البر والفاجر یرسل السما علیهم مدرارا ولاتدخر الارض شیئا من نباتها (11) درزمان اومردم به چنان نعمت وبرخورداری و رفاه دست یابند که درهیچ زمانی دست نیافته باشند (این رفاه شامل تمامی انسانها خواهد بود) چه نیکوکار وچه بدکار آسمان مکرر برآنان ببارد وزمین چیزی ازروییدنیهای خود را پنهان نسازد.

در روایات دیگر سخن ازادای قرض تمام مقروضین است سخن از بی نیازی تمام انسانهاست و سخن از بذل و بخشش امام (ع) برهمگان است.

به طوری که ازطلب مال وبخشش دیگران بی نیاز گردند درآن جا سخن ازعمران وآبادی تمامی عرصه خاک است به گونه ای که چون آن حضرت قیام کند همه خرابیها را آباد کند تمامی سطح زمین را از سرسبزی ونشاط وطراوت بپوشاند گنجها ومعادن زمین همگی مورد استخراج قرار گیرند وزمین آنچه را که دردرون مخفی داشته است برای رفاه وآسایش انسانها به دست او خواهد سپرد(12)

فراگیر شدن امنیت

امنیت ازجمله کالاهای عمومی است که نفع آن متوجه همه جامعه است ولی دولت ها هزینه آن را می پردازند گرچه با واسطه به تولید وسرمایه گذاری کمک می کند ولی بطور مستقیم. برون دادو بازده ای ندارد دولت ها بخش مهمی از بودجه را به امنیت اختصاص می دهند ولی هنوز آرامش که مولود امنیت است بردنیا سایه نیفکنده است. در آرمانشهر مهدوی ترس ودلهره جای ندارد وانسان بعد از آنهمه آشفتگی روحی وروانی سربربالین آرامش خواهد گذاشت و هیچ کس به حقوق دیگری تجاوز نخواهد کرد. « لایظلم احد احدا;(13) وهیچ خونی به ناحق ریخته نخواهد شد.» (14)

امام صادق (ع) نقل می کند که امام علی (ع) در مجلسی برای یاران خود درسهایی داد که برای دین و دنیای آنان مفید باشد از جمله فرمود: هرگاه قائم ما قیام کند آسمان بارانش را بریزد و گیاهان زمین سر از خاک برون آرند کینه از دلها برود و حیوانات درنده رام شوند به گونه ای که زنها بین شام و عراق بدون هیچ ترسی آمد و شد کنند. (15)

فراگیر شدن علم

همانگونه که امکانات اقتصادی بطور عادلانه در جهان تقسیم نشده است و کشورهای شمال سهم بیشتری ازآن می برند توزیع امکانات علمی فرهنگی جهان نیز وضعیت نابسامانی دارد کشورهای جنوب با استعدادهای بیشتر وبا مواهب طبیعی بهتر همچنان مصرف کننده کالاهای مصرفی و علوم کشورهای شمال هستند و هنوز علوم نتوانسته است به تناسب کشورها بومی گردد با کمال تاسف حتی مسلمانان که روزی تولید کننده علم بوده اند امروز مصرف کننده علوم شده اند و برای سامان بخشیدن به وضعیت اقتصادی واجتماعی وفرهنگی کشورهای خود دست نیاز به سوی کشورهای صنعتی دراز کرده اند وهرساله میلیاردها دلار استعداد از کشورهای اسلامی به سوی کشورهای شمال سرازیرشده وکالاهای مصرفی وعلوم تولیدی آن کشورها را به جوامع اسلامی صادر می کنند.

اما به هنگام ظهور منجی بشریت هیچ مومنی این ضعف ها و نیازها وجود نخواهد داشت (16) و فرشته دانائی وفرزانگی جایگزین دیو جهل ونادانی خواهد شد وجهان آکنده ازنورعقل ودانش خواهد گشت.

فضائل اخلاقی

توسعه مهدوی توسعه ای است پایدار که جهان ازبرکات اقتصادی وسیاسی آن برخوردارند اما ویژگی مهم دیگر آن برخورداری ازفضائل انسانی است.

در آن محیط علاوه برآنکه ثروت ها عادلانه توزیع شده است وبرخورداری از رانت های اقتصادی متوقف گردیده است. (17) و عدل فراگیر شده وامنیت برهمه جا سایه افکنده فضائل وسجایای اخلاقی نیز چراغ این حکومت را پرفروغ می کند در آن جامعه کینه های ضدخلاقی از قلبها ریشه کن می گردد ودروغ وتزویر و نامردمی در روابط اجتماعی جای خود را به یک رویی ویک رنگی می بخشد وبه واقع درچنین بستری است که رفاه وعدالت وامنیت نیز معنا ومفهوم وحقیقت خویش را بازمی یابند و جز با این نگرش همه جانبه به انسان و در کنار هم چیدن اجزای حقیقی او در برابر هم نمی توان به تعبیر رویای همیشگی انسان در تاسیس آرمان شهرانسانی پرداخت. (18)

در خاتمه این گفتار به پیروی از آن پیر فرزانه که جلوه هایی از سرنگونی حکومت ظلم را نمایان کرد و طومار 2500 ساله شاهنشاهی را درهم پیچید. با توکل برخداوند متعال از استعانت از بارگاه مهدوی زمینه ساز تشکیل آن آرمانشهرو مدینه فاضله مهدوی باشیم وبرای آبادی ورفاه جامعه اسلامی دل به دوستی دونان و نامحرمان نبندیم وبه قول حافظ:

پیرپیمانه کش من که روانش خوش باد گفت پرهیزکن از صحبت پیمان شکنان

دامن دوست بدست آر وزدشمن بگسل مرد یزدان شو وفارغ گذر از اهرمنان

پی نوشت ها:

1. مجله حوزه شماره 70 ـ. 71

2. کافی ج 2 ص. 147

3. بحارالانوار ج 75 ص. 372

4. نهج البلاغه نامه. 53

5. نهج البلاغه قصار. 373

6. نهج البلاغه نامه. 25

7. نعمانی الغیبه ص. 239

8. بحارالانوار ج 52 ص. 224

9. مارک بلاک اقتصاد دانان بزرگ جهان ص 295 توضیح نظریات هایک فریدریش.